Als de afgelopen vijfhonderd jaar, sinds 1523 na Christus, het jaar dat bijvoorbeeld de Friese rebellenleider Wijerd Jelckama werd onthoofd, als er sindsdien iedere dág een miljoen dollar op een rekening was gestort, dan zou daar nu nog steeds minder geld op staan dan Elon Musk bezit. Met een persoonlijk vermogen van 256,5 miljard dollar is Musk momenteel de rijkste man ter wereld, gevolgd door Bernard Arnault en familie (die van Louis Vuitton en Hennessy) en Jeff Bezos.

Misschien komt het doordat het menselijk brein het verschil tussen een miljoen en een miljard niet goed kan bevatten en is er daarom relatief weinig ophef over deze extreme rijkdom. Het scheelt maar drie nullen, klinkt ongeveer hetzelfde en miljardairs werken vast hard, dan mogen ze toch ook wat verdienen? Nog een vergelijking dan maar: een miljoen seconden is bijna twaalf dagen, een miljard seconden bijna 32 jaar. En een triljoen seconden is meer dan 31.000 jaar. De verwachting is dat Musk binnen vijf jaar triljonair zal zijn.

Wat moet een mens met zoveel geld? De allerrijksten spenderen het aan paleizen, jachten, satellieten, spaceshuttles, kranten, sociale media en politieke invloed. Maar het belangrijkste wat ze tegenwoordig kunnen kopen is toch wel vrijheid.

Daarom antwoordt het merendeel van de hedendaagse jongeren, gevraagd naar hun dromen voor later, ook dat ze rijk en/of beroemd willen worden. Dat kun je leeg en ongeïnspireerd noemen, maar deze jongeren hebben de huidige tijd goed begrepen. Geld maakt niet alleen vrij van zorgen en stress, het koopt inmiddels ook goed onderwijs, goede zorg, tijd en ruimte om jezelf te ontwikkelen, het privilege om te relaxen en gewoon te leven. En daarom zijn bullshitters als Andrew Tate of de zoveelste zelfhulpgoeroe met een webinar volgens mij ook zo populair, omdat zij een systeem-hack beloven om het spel mee te winnen.

Om het spel te winnen moet je de regels van de superrijken volgen

Ooit was het mogelijk om vrijheid te vinden buiten de gevestigde orde of het systeem. Bohémiens, artiesten en rebellen onttrokken zich aan de burgerlijke moraal en maakten hun eigen regels. Vandaag de dag kan dat echter niet meer. Het leven is er te duur voor geworden, zonder goedbetaalde baan (of rijke ouders) vind je geen degelijke woning meer, kun je de supermarktkar niet vullen. En zo bestaat vrijheid dus bijna alleen nog bínnen het systeem. Je hebt geld nodig om je eigen weg te kunnen gaan.

Dat het juist de superrijken (Musk) en bullshitters (Tate) zijn die vandaag de dag een burgerlijke moraal uitdragen, inclusief het seksisme en het racisme die daar vaak bij horen, is dan ook geen wonder. Om het spel te winnen moet je hun ideologische regels volgen. Benadrukken dat je alle rijkdom te danken hebt aan hard werken, discipline, streng zijn voor jezelf. IJsbaden, intermitted fasting, afzien: dan zul ook jij een winnaar zijn.

In werkelijkheid wordt rijkdom, evenals armoede, natuurlijk voornamelijk gecreëerd door wetgeving. Musk is de rijkste man ter wereld geworden dankzij onder meer belastingvoordelen, subsidies, een financialisering van de economie en een gebrek aan macht van werknemers: dat zijn de echte hacks. Het is zoals Howard Zinn ooit al uitlegde in zijn lezing The Problem of Civil Obedience. Bij de wet denken gewone burgers meestal aan de grondwet: het discriminatieverbod, het recht op vereniging, de vrijheid van meningsuiting. ‘Maar er is nog een ander deel van de wet – de wetgeving die maand na maand, jaar na jaar, vanaf het begin is doorgevoerd, die de middelen van het land zo verdeelt dat sommigen er stinkend rijk van worden en anderen vernederend arm, en de rest laat vechten om het weinige wat er nog over is. Dat is de wet.’ En die wet gaat over eigendom.

Van wie is het land, de olie, de diepzee, de ruimte, de lucht die we inademen? Van wie is onze tijd, onze aandacht, van wie zijn onze verlangens? In het huidige tijdsgewricht is het antwoord daarop veel te vaak: van multinationals en hun aandeelhouders, de superrijken. Zodat zij ons de spullen en diensten kunnen leveren die we willen, is het idee. Maar ondertussen hebben we niets te zeggen over hun beleid, kunnen we er niet over stemmen en kunnen we ons er ook niet aan onttrekken, want een leven buiten het systeem is, zoals gezegd, haast niet meer mogelijk.

Als ik een politicus was, zou mijn thema vrijheid zijn. Hoe die tegenwoordig wordt gekocht, hoezeer mensen er volgens mij naar snakken, ingekapseld als ze zijn door technologie, bureaucratie, schulden, een eeuwig tijdgebrek, door politici die namens het volk beweren te spreken maar naar het pijpen van het bedrijfsleven dansen – zelfs als de Tweede Kamer hem dat opdraagt, stemt minister Adema nog niet tegen de verlenging van glyfosaat – en dat je het opeens wel voortdurend over bestaanszekerheid kunt hebben, maar dat het in leven houden van de armen niet voldoende is. Waar het om gaat is eigendom. Wereldwijd. Al zou ik daarmee ongetwijfeld ook meteen de verkiezingen verliezen, want dit is natuurlijk veel te abstract voor de talkshows of een tweet.